Morze Bałtyckie

Ostatnia aktualizacja: 2022-09-06

• Zgłoś

Opis

Bałtyk to morze śródziemne w północnej części kontynentu europejskiego. Jest ono otoczone przez Półwysep Skandynawski oraz brzegi środkowej Europy i wschodniej ,pozostając w połączeniu z oceanem przez liczne ale wąskie cieśniny Danii: cieśninę Sund, oraz Mały i Wielki Bełt, także Kattegat i tymiż wodami Kattegatu oraz tzw. Skagerraku (nazwa pochodzi od trasy Skagen aż do Marstrand). Uwzględniając badania prowadzone przez Międzynarodowe Biuro Hydrograficzne w Księstwie Monaco z roku(1953) , to właśnie terytorium Morza Bałtyckiego zostało ograniczone tylko do linii biegnącej poprzez południowe krańce cieśnin: Sund z Wielkim i Małym Bełtem( cieśniny). Zazwyczaj jako granicę zachodnią Morza Bałtyckiego uznaje się progi w innych cieśninach Danii, a więc: Darsser (o głębokości około 15 metrów) w cieśninie Wielki Bełt, i Drogen (o głębokości około 7metrów) to cieśnina Sund. Bałtyk to małe morze, jego powierzchnia stanowi około 400 tys. km2.a średnia głębokość to mniej więcej 55 metrów (natomiast głębokość maksymalna to 460 metrów), co pozwala wyliczyć objętość na około 20 tys. km3.

Bałtyk nazywany jest morzem śródziemnym północnej Europy, ponieważ ze wszystkich stron jest otoczony lądem, a z Morzem Północnym łączy go jedynie kilka płytkich cieśnin. Położone jest w północnej strefie klimatu umiarkowanego. Oba morza leżą na tym samym szelfie kontynentalnym.

Rozciągłość południkowa – ok. 1300 km

Rozciągłość równoleżnikowa najszersza (przez Zatokę Fińską) – ok. 600 km

Rozciągłość równoleżnikowa najwęższa (przez Zatokę Botnicką) – 100 km

Rozciągłość równoleżnikowa poniżej Gotlandii – ok. 250 km

Powierzchnia Bałtyku wraz z Kattegatem wynosi ok. 415 266 km². Bez Kattegatu Bałtyk obejmuje 392 979 km². Powierzchnia zlewni wynosi 1 721 233 km². Objętość morza wynosi 21 721 km³.

Średnia głębokość wynosi 52,3 m, maksymalna – 459 m (Głębia Landsort na północny zachód od Gotlandii). W Kattegacie głębokość maksymalna wynosi 109 m, ze średnią 24 m. Głębia położona najbliżej Polski – Głębia Gdańska – liczy 118 m.

Morze Bałtyckie dzieli się na 3 baseny:

Basen Bornholmski o maksymalnym zagłębieniu 105 m

Basen Gotlandzki o maksymalnym zagłębieniu 459 m

Basen Botnicki o maksymalnym zagłębieniu 294 m

Podział Morza Bałtyckiego przy uwzględnieniu czynników morfologicznych:

Botnik

Morze Alandzkie – między Wyspami Alandzkimi a brzegami Szwecji

Morze Archipelagowe[3] – między Wyspami Alandzkimi a brzegami Finlandii

Botnik Południowy (Morze Botnickie) – główny basen Zatoki Botnickiej

Botnik Północny – północny basen Zatoki Botnickiej

Basen Gotlandzki

Niecka Północnogotlandzka

Niecka Zachodniogotlandzka

Niecka Wschodniogotlandzka

Zatoka Fińska – odcięta linią umowną od Basenu Gotlandzkiego

Zatoka Ryska

Zatoka Gdańska – odcięta linią umowną od Basenu Gotlandzkiego

Basen Bornholmski

Niecka Arkońska (dawna Głębia Arkońska)

Niecka Wschodniobornholmska

Zatoka Pomorska

Morze Bełtów

Sund

Wielki Bełt wraz z Bełtem Langelandzkim i Bełt Samso

Mały Bełt

Zatoka Kilońska

Bełt Fehmarn

Zatoka Meklemburska i inne mniejsze cieśniny

Kattegat

Poziom wód i fale

Poziom wód Bałtyku jest wyższy niż w Oceanie Atlantyckim i Morzu Północnym i wynika z jego śródlądowego położenia. Powodem jest zbyt słaba wymiana wód przez wąskie Cieśniny Duńskie aby nastąpiło pełne wyrównanie poziomów. Wody piętrzą się w cieśninach zależnie od kierunku wiatrów, które albo pchają wody oceaniczne lub na odwrót. Wysokość wód na Bałtyku zmieniają pływy morskie, które w południowej części morza sięgają kilku centymetrów, natomiast są znacznie większe na szerokości geograficznej Zatoki Fińskiej, gdzie podnoszą poziom wody o 0,5 m.

Bałtyk jest morzem burzliwym, a fale są krótkie i strome. Typowa wysokość fali wynosi 5 m, ale w czasie bardzo silnych sztormów sięga prawie do 10 m. 23 grudnia 2004, w czasie sztormu w rejonie północnego Bałtyku, zarejestrowano pojedynczą falę o wysokości prawie 14 m. Bałtyckie sztormy są niebezpieczne dla żeglugi statków. W ostatnich latach podczas sztormu zatonęły 3 duże promy: 14 stycznia 1993 polski "Jan Heweliusz", 28 września 1994 estoński "Estonia", a 1 listopada 2006 roku szwedzki MS Finnbirch.

Temperatura wody powierzchniowej w zależności od pory roku wynosi od -0,5 do +20°C

Geneza powstania Bałtyku.

Proces cofania się lądolodu, inaczej ujmując po prostu powolne topnienie lodowca, który znajdował się w Skandynawii. Dlatego też wyzwalały się duże masy wód, które następnie spływały rzekami na przedpolu lądolodu w kierunku na południe oraz na zachód, wypełniając liczne zagłębienia terenu.

Niszcząca (inaczej można powiedzieć - żłobiąca) rola lądolodu, jest zachowana w postaci głębokich podłużnych zagłębień zwanych rynnami, to objęło cały obszar Bałtyku.

Duży nacisk masy lodu wywołał częściowe pogrążanie skorupy Ziemi w plastycznym podłożu( ruchy pionowe). Czego było przedostanie się wód oceanicznych z otwartego zbiornika- oceanu od strony zachodniej. Kiedy lądolód ponownie zaczął topnieć a teren Skandynawii był pod znacznie mniejszym ciśnieniem, to jego równowaga izostatyczna była zachwiana a nastąpił ruch bardzo powolny , stopniowy w kierunku odwrotnym, taki ruch odbywa się do dziś. Topnienie lodowców na całym terenie półkuli północnej oraz powstawanie dużych mas wody, sprawiło tzw. transgresję morza, czyli wdzieranie wód morskich w głąb lądu .

Topografia dna Morza Bałtyckiego.

Uwzględniając topograficzne dane, bardzo dobrze ukształtowaną linie brzegową, występowanie wielu wysp a także bogatą rzeźbę dna Bałtyku, można tutaj wyznaczyć trzy akweny inaczej(baseny): tzw. południowy czyli Basen Bornholmski, basen środkowy czyli Basen Gotlandzki oraz basen północny inaczej Basen Botnicki.

I tak Basen Bornholmski ma Głębię Arkońską, której głębokość wynosi ponad 50 metrów, a jej zasięg rozciąga się do wyspy Bornholm, inna nieco rozleglejsza oraz głębsza to Głębia Bornholmska, a jej maksymalne zagłębieniu wynosi 105 m, występuje ona na wschód od Bornholmu. Od kierunku północnego łączy głębie tzw. Rynna Bornholmska, znajdująca się pomiędzy Bornholmem i wybrzeżem Szwecji. Rynny są bardzo charakterystycznym elementem w topografii dna Morza Bałtyckiego, a są to podłużne zagłębienia łączące ze sobą rozległe głębie morskie. Z kolei Basen Gotlandzki to bardzo rozległy i głęboki akwen, mający południkowy przebiegu, jego zasięg obejmuje rejon do Wysp Alandzkich oraz tzw. szkier fiński, oddzielający basen od Akwenu Botnickiego. Rozległa Głębia posiada maksymalne zagłębieniu, które wynosi 250 m, znajduje się na wschód wyspy Gotlandia, oraz troszeczkę na północny-zachód; pomiędzy Gotlandią a stolicą Szwecji-Sztokholmem jest największa głębia Bałtyku czyli tzw. Jama Landsort (na głębokości 459 m). Południowy rejonie Akwenu Gotlandzkiego to tzw. Głębia Gdańska (głębokość 113 metrów), która jest złączona z omawianą już Głębią Bornholmską tzw. Rynną Słupską (od miasta Słupsk). Dwa wymienione baseny mają rozległy zasięg natomiast obszar Bałtyku właściwego tworzy tzw. Basen Botnicki który można nazwać wielką zatoką, podzieloną wypiętrzeniem skalnym dna morskiego, które średnio wynosi 30 do 50 metrów poniżej powierzchni wody; ma on na 2 rejony: rejon południowy, dużo głębszy, o maksymalnej głębokości do 294 metrów( inaczej jest to Morze Botnickie) oraz rejon północny czyli Zatokę Botnicką, gdzie maksymalne głębokości sięgają 140 metrów. Głębie rynny są bardzo szczególnie znane w topografii dna morskiego, i razem z licznymi wyniesionymi (inaczej ławicami) np. (Odrzana a jej minimalne głębokości to 6 metrów czy Orla tu głębokości sięgają około 5 m, Słupska 8 metrów i wreszcie Hobufg - głębokość 12 m czy środkowa 9 metrów) które są resztą moren, co udowadnia wpływy lodowca, wyraźnie ukazanych w rzeźbie Morza Bałtyckiego. Stąd przyrodnicza regionizacja wód morza wynika z polodowcowej rzeźby.

Zatoki Bałtyku też posiadają dno urozmaicone. Zatoka Fińska posiada głęboką rynnę (o średniej głębokości 100 metrów, a maksymalnej 123 metrów). Z kolei Zatoka Ryska to akwen płytki o średniej głębokości 23 metry a maksymalnej głębokości pośrodku akwenu dochodzi do62 m. Bałtyk Południowy ma jeszcze dodatkowo dwie małe zatoki, tzw. : Pomorską (tu głębokość największa sięga 15 metrów) oraz Gdańską (największa głębokość 116 metrów) które posiadają duże połączenie z Morzem Bałtyckim czy specyficzne zalewy przybałtyckie, które są płytkie ,ich głębokość sięga zaledwie kilka metrów, mają one sporą powierzchnię i wąskie połączenie z wodami Bałtyku, więc: Zalew Szczeciński, mający powierzchnię 678 km2 oraz Zalew Wiślany o powierzchni 838 km2 czy Zalew Kuroński o powierzchni1613 km2. Morze Bałtyckie posiada dużo wysp, a największe wyspy to Fionia, wyspa Zelandia i Lolland oraz wyspa Falster czy inne , chociażby wyspa Bornholm i Rugia, czy Gotlandia i Olandia, oraz Sarema, Hiuma , dalej Wyspy Alandzkie czy małe wysepki Zatoki Botnickiej.

Prądy morskie na Bałtyku.

Prąd który wpływa z akwenu Morza Północnego aż do naszego Bałtyku jest prądem przydennym, płynie z kierunku zachodniego ku wschodowi. Droga prądu biegnie od tzw. Głębi Arkońskiej poprzez Rynnę Bornholmską aż do tzw. Głębi Bornholmskiej, dalej poprzez tzw. Rynnę Słupską oraz Głębi Gotlandzkiej aż do Głębi Gdańskiej.

Temperatura w wodach Bałtyku.

Temperatura wód Bałtyku (powierzchniowych) zimą waha się między 0stopniC do 2stopniC, zaś latem od 12stopniC w samej tylko Zatoce Botnickiej, natomiast około 15stopniC na pełnym morzu, oraz 20 do 22stopniC na południu. Zimą brzegi mają pokrywę lodowa.

Zasolenie wód Morza Bałtyckiego.

Uwzględniając trudną wymianę wód pomiędzy Morzem Bałtyckim i Atlantykiem a także dopływ wody słodkiej rzekami to powierzchniowe wody mają niskie zasolenie, wynosi ono średnio 7promila .Zasolenie wód jest większe gdy większa głębokość ( nawet 15 - 17 promili), dla przykładu zasolenie w dolnych częściach cieśnin duńskich mają około 20 promili, Głębi gdańskiej-to 13-14 promili, natomiast w Zatoce Botnickiej czy Fińskiej-między 5 a 8 promili. Zasolenie Bałtyku jest 5 razy mniejsze niż wszystkich wód oceanicznych, poza tym w klimacie chłodnym jest niższe parowanie. Zasolenie zwiększa się idąc od wschodu na zachód w Bałtyku.

Roślinność Morza Bałtyckiego.

Najliczniej spotykamy:

*glony(a wśród nich: zielenice -taśma, ramienice, gałęzatka ,okrzemki i brunatnice- morszczyn pęcherzykowaty, a także sinice, krasnorosty, trawy morskie-tasiemica)

*rośliny dna morskiego( takie jak: gałęzatki, morszczyn, czywidlik oraz trawa morska)

*organizmy ,które unoszą się w toni wodnej(wyróżniamy tutaj: skorupiaki i meduzy, także larwy ryb)

*zwierzęta żyjące i żerujące na dnie morza(takie jak: małże i skorupiaki, ślimaki czy wieloszczety)

*duże zwierzęta, które pływają w toni wody(przede wszystkim ryby(zaledwie 26 gatunków) oraz ssaki morskie -(mamy 4gatunki) , np. foka obrączkowa

* wśród ryb dominują: śledzie, szproty, makrele, łososie, dorsze i węgorze

Przypływ i odpływ na Morzu Bałtyckim.

Przypływy na morzu są niskie, bardzo słabo zauważalne przez człowieka, i tak np. w Świnoujściu - 18 milimetrów. To zjawisko korzystne, bo pływy morskie ograniczają zagospodarowanie obszarów leżących w strefie ich oddziaływania .Natomiast odpływ rzeki Wisła to średnio 5,3 l/s/km2.

Historia powstania Bałtyku

* Jezioro Lodowe (14050 - 10805)Stopniowo topniał lądolód i powstawały jeziora , które potem złączyły się w duże jedno -lodowe , które miało czasowe połączenie z M. Północnym. Poziom tegoż jeziora Bałtyckiego był niższy jak teraz o około 55 do 60 metrów.

* Morze Yoldia (10805 - 9550)to ma związek z mięczakiem- Yoldia portlandia arctica. Poziom wód morskich mniejszy niż teraz(średnio 40 - 50 m).

* Jezioro Ancylusowe (9550 - 7750)to ma związek z mięczakiem- Ancylus fluviatilis. Poziom wód morskich nieco wyższy niż w Morzu Yoldiowym(. 30 metrów)., ale mniej niż teraz.

* Morze Litorynowe (7750 - 3750)to ma związek z mięczakiem- Littorina littorea. Poziom wód jak obecnie czasem więcej o 3 metry. Jest bezpośrednie połączenie z M. Północnym poprzez liczne Cieśniny Duńskie.

* Limnea (3750 - 2250)to od mięczaka -Lymnea ovata. Również obecny etap w rozwoju tego morza. Kształtuje się linia brzegowa (i tak np. klify i mierzeje oraz delty rzek).

* Mya (2250) nazwa jest związana z mięczakiem- Mya arenaria. To czasy współczesne.

Zanieczyszczenie Bałtyku.

Bałtyk jest silnie zanieczyszczony. Niekorzystnym skutkiem intensywnego postępu gospodarczego są liczne zanieczyszczenia transportowane rzekami. Najgroźniejsze źródło zanieczyszczeń to ścieki komunalne oraz ścieki przemysłowe , także liczne odpady wyrzucane ze statków, czy odwierty w dnie morza aby wydobyć ropę naftową. Zatem trzeba budować nowe oczyszczalnie ścieków i mniej skażać rzeki.

Polskie wybrzeże Bałtyku.

Rejon Bałtyku jest miejscem chętnie odwiedzanym przez turystów. Tutaj jest wszystko aby wypoczywać na łonie natury: piaszczyste plaże jakich nie ma w basenie Morza Śródziemnego , w miarę czyste morskie powietrze, źródła solanek, liczne sanatoria oraz znane na świecie uzdrowiska, do tego jeszcze piękne, malowniczo położone miejscowości i wspaniała atmosfera. Liczne zabytki wybrzeża to na przykład: ruiny kościoła (Trzęsacz oraz klif), katedra kamieńska, liczne atrakcje Kołobrzegu . Tutaj każdy znajdzie cos dla siebie, aby jeździć konno, rowerem , uprawiać sporty wodne czy po prostu spacerować. Dla bardziej wymagających pola golfowe a przede wszystkim morze. Krajobraz wybrzeża cechuje się szerokimi piaszczystymi, a czasem wzgórzami czy urwiskami. Na zachodzie jest wyspa Uznam, czy dalej Krasibór gdzie żyją rzadkie okazy ptaków. Oczywiście pamiętamy o dwóch parkach narodowych, na wyspie Wolin i na wybrzeżu Słowińskim. Poza tym mamy jeszcze na Pomorzu bogatą szatę roślinną. Polskie wydmy nadmorskie i dużo gatunków tzw. słonolubnych roślin (piaskownica, czy wydmuchrzyca oraz turzyca ), do tego karłowata sosna. I oczywiście dużo miejscowości kąpieliskowych: chociażby Międzyzdroje i Kołobrzeg, czy Świnoujście oraz Dziwnów, Pobierowo, czy Rewal, także Niechorze, oraz Ustronie Morskie i Mielno.